Jelito grube – motoryka
Aktywność elektromiograficzna (badanie EMG), jest to aktywność skurczowa mięśni po elektrycznej stymulacji konkretnego nerwu. Odcinek odbytniczo-odbytowy charakteryzuje się dużego stopnia odrębnością i niezależnością motoryczną. Znane są trzy typy motorycznej aktywności dystalnej części jelita grubego.
- Pierwszą z nich jest aktywność segmentalna – czyli odcinkowe (0,5-1,5 cm) skurcze całego obwodu jelita, wywołane głównie skurczem warstwy okrężnej mięśniówki (błony mięśniowej). Skurcze dzielą i mieszają zawartość jelita, nie przesuwając jego treści. Czas trwania wynosi od 13% do 50% całkowitej aktywności motorycznej jelita. W górnej części odbytnicy (w porównaniu do esicy) amplituda skurczów jest niższa, a częstotliwość wyższa.
- Drugą jest aktywność propulsywna (fale wolne na pewnych odcinkach mają stałą częstotliwość i są sprzężone w czasie) oznacza, że w wyniku pewnego stałego opóźnienia depolaryzacji fala perystaltyczna przechodzi ze stałą szybkością przez cały segment jelita dając skurcze mięśniówki okrężnej, poprzedzone relaksacją odcinka przedskurczowego. Szybkość skurczów, to ok. 2,5 cm/sekundę. Mają one na celu przesuwanie mas stolca w kierunku doodbytniczym i są zależne od wypełnienia jelita.
Ruchy masowe są obecne w całym jelicie grubym i obserwowane u człowieka tylko kilkakrotnie w ciągu doby, szczególnie po jedzeniu. Rozprzestrzeniają się one z relatywnie dużą prędkością (1 cm/s.), doogonowo przy dużej amplitudzie i czasie trwania około 1 minuty.
Jelito grube – aktywność
Czasowa i przestrzenna organizacja aktywności skurczowej jelita grubego podlega złożonej kontroli poprzez regulację miogenną (mięśniową), nerwową i hormonalną.
- Regulacja mięśniowa odpowiada za powstanie i rozprzestrzenianie fal wolnych. Na szczycie depolaryzacji fal wolnych, występują potencjały czynnościowe wyzwalające aktywność skurczową.
- Za regulację nerwową odpowiada system śródściennych zwojów nerwowych Auerbacha (zlokalizowanych pomiędzy warstwą okrężną a podłużną błony mięśniowej). Ważną rolę w regulacji nerwowej pełnią śródmiąższowe komórki Cajala, zlokalizowane głównie w obrębie błony mięśniowej ściany jelita (między włóknami warstwy okrężnej i podłużnej). Komórki Cajala generują fale wolne i są wewnętrznym mediatorem transmisji nerwowo-motorycznej przewodu pokarmowego. Komórki Cajala nazywane są „mózgiem jelitowym” wraz z układem aferentnych (odbierających impulsy nerwowe) i eferentnych (wysyłających impulsynerwowe) włókien nerwu błędnego oraz nerwów splotu miednicznego. Układ afernetno-eferentny jest odpowiedzialne za wewnętrzną regulację nerwową ściany jelita. Natomiast komórki zwojów rdzeniowych i przykręgowych układu autonomicznego (wegetatywnego), odpowiadają za regulację zewnętrzną jelita grubego, czyli perystaltykę.
- Regulacja hormonalna w ścianie jelita jest zależna od cholinergicznych włókien pobudzających oraz adrenergicznych włókien hamujących, które dodatkowo są uzupełnione układem NANC, czyli purynergicznym układem hamującym. W ścianie jelita występują także neurony wydzielajace aminy: serotoninę, dopaminę i histaminę pobudzającą wydzielanie kwasu trawiennego. Odruch perystaltyczny modyfikowany jest poprzez pozazwojowe, adrenergiczne włókna ze zwojów przykręgowych i cholinergiczne przedzwojowe włókna ośrodków rdzeniowych.
Motoryka zwieracza odbytu
Mięsień zwieracz wewnętrzny odbytu jest przedłużeniem zgrubiałej warstwy okrężnej mięśniówki (błony mięśniowej) odbytnicy obejmującej jej najbardziej dystalny (najdalszy) odcinek. Elektryczna aktywność zwieracza odbytu znacznie różni się od pozostałej części jelita grubego.
Czynnościowo zwieracz odbytu składa się z dwóch odcinków:
1| proksymalnego (posiadającego pojedyncze komórki zwojowe, zależnego od purynergicznego układu hamującego. Odcinek proksymalny ulega relaksacji (rozluźnieniu z zachowaniem podstawowego napięcia mięśniowego) w rekto-analnym odruchu hamowania;
2| dystalnego pozbawionego komórek zwojowych. Odcinek ten pozostaje pod kontrolą włókien purynergicznych i hormonów jelitowych. Odcinek dystalny (dalszy odcinek jelita) nie ulega relaksacji poprzez rekto-analny odruch hamowania. Stan tonicznego napięcia (z łac. tonus – napięcie czynnościowe mięśni) utrzymywany jest poprzez wolne zmiany rytmu ECA w wyniku spontanicznej depolaryzacji komórek. Mięsień zwieracz zewnętrzny odbytu i mięsień łonowo-odbytniczy reagują synergicznie (współdziałają). Mięśnie te wykazują aktywność nie tylko w trakcie czuwania, lecz także podczas snu. Charakteryzują się częstością impulsów 2-5/sekundę i amplitudą 0,25-1 mV (miliwolta) jednakową dla obydwu mięśni.
Defekacja
Pełna kontrola aktu defekacji, to zdolność do powstrzymania przygotowanej do wydalenia zawartości odbytnicy, do chwili, gdy będzie to możliwe z punktu widzenia norm psychospołecznych.
» Odbytnica, mięśniówka (błona mięśniowa) dna miednicy małej oraz zwieracze odbytu, to anatomiczne struktury odpowiedzialne za prawidłowy mechanizm trzymania stolca. Właściwa dla ściany – bańki odbytnicy wykazują sporą elastyczność, tj. zdolność do rozciągania pod wpływem nagromadzonej objętości.
» Obecność fałdów poprzecznych i prawidłowy kąt rekto-analny – spełniają rolę mechanicznych zastawek i warunkują funkcje rezerwuarowe. Gwałtowne rozciągnięcie ściany dystalnej części odbytnicy (poprzez masy stolca) wyzwalają odbytniczo-odbytowy odruch hamowania procesu wydalania stolca. Odruch ten prowadzi do bezwiednej relaksacji proksymalnej części wewnętrznego zwieracza odbytu i jednoczesnego skurczu mięśnia zwieracza zewnętrznego (mięsień poprzecznie prążkowany) oraz mięśniówki dna miednicy małej (szczególnie, pętli mięśnia łonowo-odbytniczego).
» Wrażliwe na rozciąganie receptory znajdujące się w mezorektum (tkanki tłuszczowo-chłonnej) informują korę mózgu o inicjacji aktu defekacji. W sytuacjach sprzyjających oddaniu stolca dochodzi do dowolnej relaksacji zwieracza zewnętrznego.
Mięsień łonowo-odbytniczy tworzy wraz z mięśniem zwieraczem zewnętrznym odbytu funkcjonalną całość, odpowiedzialną za dowolną kontrolę aktu defekacji.
» Pobudzenie receptorów wrażliwych na rozciąganie w obrębie ściany odbytnicy powoduje relaksację zwieracza wewnętrznego. Poprzez włókna aferentne pobudzenie przekazywane jest do krzyżowych ośrodków rdzenia kręgowego powodując krótkotrwały skurcz zapobiegający niekontrolowanemu wydaleniu mas stolca lub gazów.